Meten is weten

BERTENS BLIK IN DE BROUWKETEL

Meten is weten

In de afgelopen 25 jaar is er veel veranderd op het gebied van het hobbybrouwen. Was je 25 jaar geleden nog een goede brouwer als je in staat was een bier te brouwen zonder infecties tegenwoordig moet je heel wat meer in huis hebben om een prijs te winnen. Brouwen naar biertypen is alsmaar belangrijker geworden. Maar ook als je niet brouwt om prijzen te winnen is het wel handig om zo veel mogelijk grip te hebben op het brouwproces. “Een handje hop” mag dan wel heel praktisch zijn maar daarmee ben je niet altijd zeker van een gewenste bitterheid. Daarvoor zul je op zijn minst het alfazuurgehalte moeten weten maar ook de precieze hoeveelheid.

Dat geldt niet alleen voor de bitterheid maar ook voor tal van andere zaken bij het brouwen. Je kunt het proces alleen maar sturen als je weet wat je doet. In de beginjaren van De Roerstok hadden we niet zo veel meetinstrumenten tot onze beschikking. Een weegschaal voor het afwegen van de mout en hop hadden we natuurlijk wel, daar konden we niet buiten. Net als een hydrometer. Want zonder dat kwetsbare glazen instrumentje is het niet mogelijk om ook maar een enigszins betrouwbaar idee te krijgen van het alcoholgehalte van je bier. En voor degenen die nog eens wilden controleren of al het zetmeel was omgezet was er nog de jodiumproef. Na een tijdje kregen we in de gaten dat er zo iets bestond als alfazuurpercentage en berekenden we met een eenvoudige formule de mogelijke bitterheid van ons bier.

Brouwsoftware

Hoe anders is dat allemaal anno 2009. Allereerst hebben we allerlei brouwsoftware, Engelstalig zoals ProMash, BeerSmith en Strangebrew om er maar een paar te noemen, Maar er zijn ook diverse Nederlandstalige programma’s en Excelrekenbladen. De meest populaire daarvan is op dit moment BrouwVisie, een programma waar Oscar Moerman van het HAB heel wat uurtjes belangeloos ingestoken heeft. Het programma kun je gratis downloaden via www.brouwvisie.nl.

Met deze software kunnen we vooraf onze doelen qua begin SG, kleur en bitterheid vaststellen het een en ander overeenkomstig het biertype dat we willen brouwen. Maar ook precies berekenen hoeveel bier we zullen over houden na een dagje brouwen. Voor ik ProMash ging gebruiken was dat eerlijk gezegd een beetje gokken.

Tegenwoordig gebruik ik BrouwVisie, dat steeds verder verbeterd wordt. Voorwaarde om goed uit te komen is dat je alles zo nauwkeurig mogelijk vastlegt. Heel handig is het dat je met BrouwVisie een simpel meetlatje kunt gebruiken voor het bepalen van het aantal liters dat in een pan zit. BrouwVisie geeft ook aan tot hoeveel cm onder de rand je een pan moet vullen voor je brouwwater of je spoelwater. Zelf heb ik een lijstje gemaakt met centimeters vanaf de bovenkant van mijn beslagketel en het aantal liters dat in de ketel zit. Dit lijstje heb ik gelamineerd en hangt naast de brouwketel. Het is uitgeprint in een groot lettertype zodat ik niet steeds mijn leesbril hoef te zoeken.

Je kunt ook het verloop van het maischproces vastleggen met behulp van BrouwVisie. Daarvoor is er een handige functie opgenomen compleet met een geluidsignaal als de rusttijd bij een bepaalde temperatuur verstreken is. Heel handig. Voorwaarde is natuurlijk wel dat je een PC of laptop in de buurt hebt en dat zal niet altijd het geval zijn.

Refractometer

Tijdens het maischen kun je met behulp van een refractometer het versuikeringsproces in de gaten houden (even een klein monstertje nemen en filteren met een stuk koffiefilter om helder wort te krijgen). Bij elke maischstap kun je de gemeten waarde vermelden. Niet dat je er zo veel aan hebt maar het is wel leuk om te weten.

Een refractometer is overigens niet alleen een stukje speelgoed tijdens het brouwen maar kan ook gebruikt worden om het verloop van de vergisting te volgen. Het voordeel is dat je niet zo veel vloeistof nodig hebt (met als nadeel dat je minder jongbier hebt om te proeven). Wel moet het jongbier worden gefilterd want je krijgt geen betrouwbare meting als de vloeistof niet helder is. Speciaal voor dit doel heeft Hans Halberstadt een programmaatje geschreven dat je kunt downloaden via:

http://www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php/topic,12014.msg149672.html#msg149672. Je geeft je begin SG op in graden Brix die je hebt gemeten met je refractometer en je SG in Brix tijdens de gisting en het programmaatje rekent voor je uit wat het SG zou zijn als je die gemeten had met een hydrometer. Doordat bier een mengsel is van water, suikers en alcohol met allemaal een andere brekingsindex (een refractometer werkt via het breken van licht) wijkt de waarde die je meet met een refractometer af van die van een hydrometer. Verder moet je rekening houden met het feit dat in het jongbier gistcellen zweven en ook het gevormd koolzuur de meting kan vertroebelen. Daarom moet je het monster even filtreren met een koffiefilter en er voor zorgen dat er geen koolzuur meer in zit (goed schudden).

Voor het geval je in het bezit wilt komen van een refractometer kan ik je aanraden om te shoppen via e-bay. Gewoon refractometer typen in het zoekvlak van ebay.

Precisie weegschaal

Een ander meetinstrument dat je goedkoop via ebay kunt kopen is een elektronische precisie weegschaal die op 0,1 of 0,01 gram nauwkeurig weegt. Zo’n weegschaaltje is vooral een must als je gistvoeding of brouwzouten gebruikt. Het komt dan allemaal heel precies.

Voor het geval dat je zo’n weegschaaltje wenst aan te schaffen via ebay raad ik je aan te zoeken met het woord “feinwaage”.

Maatpipet

Niet alleen via een precisie weegschaal maar ook via een maatpipet kun je nauwkeurig doseren. Wanneer je eerst een oplossing maakt van een bepaald brouwzout kun je deze hele kleine concentraties toevoegen aan je wort met behulp van een maatpipet. Bij het uitvoeren van mijn gistexperimenten heb ik van dit instrument heel wat keren dankbaar gebruik gemaakt. Bijvoorbeeld door een kleine hoeveelheid gist op te lossen in een water, goed te roeren en vervolgens dezelfde hoeveelheid vloeistof (met goed gesuspendeerde gist) aan diverse monsters toe te voegen.

Maar zo’n pipet is ook heel handig voor het precies toevoegen van melk- of fosforzuur.

Manometer

Het meetinstrument dat ik onlangs gemaakt heb bestaat uit een manometer ter controle van de hergisting op fles. Nu heb je zo’n ding niet echt nodig als je er voor zorgt dat je niet te vroeg je bier bottelt. Waarom dan toch zo’n apparaatje? Nou, omdat je wel eens wilt weten wanneer de hergisting is afgelopen en om precies te weten wat de koolzuurdruk in je fles is.

Voor het klonen van bieren is het ook handig te weten wat het koolzuurgehalte is maar om te bepalen wat de koolzuurdruk is in een flesje commercieel bier heb je een speciaal apparaatje nodig waarbij zonder drukverlies de kroonkurk wordt doorboord. Brouwland verkoopt dergelijke apparaatjes voor € 287,53. Mij iets te duur.

Maar een manometer die je gewoon op de fles zet tijdens de hergisting op de fles zoals we die vorig jaar bij Chimay mochten zien in de warme kamer is natuurlijk makkelijk zelf te maken.

Op het Forum Hobbybrouwen.nl waren er al een aantal hobbybouwers mij voorgegaan. De meesten hebben daarvoor oplossingen bedacht met beugelflessen. Tegenwoordig zijn de meeste doppen van beugelflessen van hard plastic in plaats van porselein. Door de dop te doorboren en de aansluiting te verlijmen in de dop kun je een werkende manometer hebben. Omdat ik echter niet zo veel vertrouwen heb in dergelijke verlijmingen heb ik een andere oplossing gezocht.

Het was eigenlijk ongelofelijk simpel. Voor weinig geld en inspanning door iedereen te maken. Je koopt een geschikte manometer met een 1/4" schroefdraad (heb ik gekocht via e-bay) en een 1/4" aansluitstuk voor persluchtapparaten (gekocht bij Hornbach). Steek de pin van het aansluitstuk door een doorboorde rubberen stop (te koop bij Brouwland). Koop een grote slangenklem en een pak grote kabelbinders (overal te koop). Schuif tussen de slangenklem en de fles twee kabelbinders.

Draai de slangenklem zo aan dat deze onder de rand van de hals van de fles klemt. Draai de klem niet te hard aan. Vast is vast.

Bevestig de derde kabelbinder en trek deze stevig aan met bijvoorbeeld een snavelbektang.

Het geheel zie je op de foto. Als je het er wat fraaier uit wilt laten zien kun je de uiteinden van de kabelbinders afknippen. Mij storen ze niet.

De totale kosten van het geheel liggen tussen de € 15 en € 20. Met een beetje simpel knutselen kun je je redelijk wat geld besparen.

Jacques Bertens