Zelf een bierrecept samenstellen en verbeteren

ZELF EEN BIERRECEPT SAMENSTELLEN EN VERBETEREN

Een bier klonen bestaat niet! Wat wel kan is een bier maken met hetzelfde karakter als uw merkvoorbeeld, maar met uw accenten en voorkeuren.

Inleiding
Eigenschappen waar we accenten kunnen op leggen:
De smaak, het aroma en het karakter van een bier worden bepaald door:

• Water: moeilijker aan te passen maar niet onmogelijk.
• Recept: grote invloed: Het recept is het geheel van grondstoffen, kooktijd en maischprofiel, al dan niet met suikergebruik.
• Gistkeuze: Zeer grote invloed, eigenlijk de grootste!
• Installatie: Middelmatige invloed maar de grenzen van mogelijkheden kunnen zeer verschillend zijn, bijvoorbeeld enorme verschillen tussen directe en indirecte verwarming. Verder is er een mix van parameters die elk een rol spelen in de smaak van het bekomen bier, zoals:

Eigen interpretatie van werkwijze, geheimpjes van vader op zoon, vasthouden aan zogezegd overbodige operaties, bijv. ondanks alle adviezen op moderne mout, toch nog inmaischen bij 40 °C. Dat is wel iets minder efficiënt, maar heeft ook zijn kantjes, het geheim schuilt soms in klein hoekje.

Hoe beginnen?

• Wat basis leidraden zijn nodig, zoals:
• Boekje met basisrecepten, bijv. “Brew Classic European Beers at Home van Wheeler & Protz”, Brew like a Monk, van Stan Hieronymus.
• Internet: Vooral de laatste 5 jaar goede vooruitgang van kwaliteit en kennis in tegenstelling tot de beginjaren van internet, toen waren er nog veel “uitvinderkes” en wijsneuzen, door het feit dat steeds meer bekwame en hooggeschoolde voedingsdeskundigen de toon aangeven is er nu betere begeleiding.

Wat eerst nodig?

• Vuistregels: Voor grof berekenen vanaf niks en samenstellen op papiertje.
• Kennis van mouten, granen en hop: Wat ze doen, lijst of cataloog gebruiken. Als ook kennis van andere grondstoffen: water, suikers en kruiden.
• Kennis van maischprofielen en installatie.
• Als ervaring telt ook mee: Kennen van verschillende biermerken/types, wat typerend is aan smaak, aroma, alcohol %.

Bestaande recepten aanpassen

• Dit is de eenvoudigste manier van een recept aanpassen, verbeteren.
• Met regel van 3 kan je al veel doen, meer dan alleen maar omzetten naar ander volume.
• Zo kan je eenvoudig een recept zwaarder of lichter maken, meer of minder bitter, maar ook nog grondstoffen aanpassen, kleur beïnvloeden, basissmaak wijzigen.
• Bijvoorbeeld, een andere gist geeft een heel ander bier, een andere hop een ander aroma. Belangrijk daarbij is dat je de grenzen kent, die grenzen zijn in catalogi terug te vinden. Hecht echter niet teveel waarde aan bijvoorbeeld een moutcataloog van leveranciers, ze overdrijven dikwijls. Overdrijf zeker niet met kruiden, gebruik ze heel zuinig, proevers mogen ze niet zomaar herkennen, ze moeten zich afvragen: We proeven iets speciaals, maar wat is het? Vaak heb je heel veel voldoening van de meer complexe combinaties, dus meer verschillende moutsoorten en hopsoorten combineren.

Aanpassen alcohol vol %

• Regel van 3 op hoeveelheid water, zodat hop evenredig meegaat met mout.
• Meer suiker of dextrose geven.
• Nooit meer dan 21% van het vergistbaar aandeel, d.w.z. op het aantal °P of SG., zo niet wordt het cider i.p.v. bier! Ref = Duvel, Westmalle Tripel.
• Veel Abdij- en Trappistenbieren gebruiken meestal 10 tot MAX. 15% van het vergistbaar aandeel.
• Voor een mooi bier beter binnen de 11% blijven.

Noot: Brouwplanner en Brouwhulp geeft % op vergistbaar aandeel, brouwvisie op gewichts % in de storting = fout!

Biertypen

• België is het enige land met zoveel diverse biertypen.
• Soms moeilijk uit te maken of een bier nu bij het ene of een ander biertype hoort. Dat komt ook omdat wij vaak eigen versies hebben op buitenlandse bieren, zo hadden we ooit een “Dort”, hebben we onze eigen Pale Ales, Scotchen, X-Mass ales enz..
• Daarom spreken we hier verder liever over een bier “met het karakter van.” of bijv. zo iets als een Orval-like, een Rochefort-like, Duvelachtig, een donkere abdij.

Vuistregels

• Bepalen hoe zwaar bier is per hoeveelheid pilsmout:

5kg op 25 liter geeft 5 vol %.
Simpelweg regeltje van 3 toepassen, dus 20 g mout/liter = 0,5 vol %
Die 5 % vol. is het resultaat na hoofdgisting en zal natuurlijk afhangen van de gist en zal met korrelgist 0,5% minder halen en met een Westmalle ietsje meer.
Voor kristalsuiker is de regel 17 g per liter geeft 1 vol %.

• Ook onthouden: 2,4 x alc. vol % = °Plato dus 2,4 x 5 = 12 °P die je moet halen.
• 1°P suikeroplossing is 1 Brix ( 1°P wort is 1 x 1,03 = +/- 1,03 Brix ).
• °P = 1000 + (°P x4 ) in SG (bij benadering) dus 12°P = 1000 + (12x4) = 1048 gram/liter bij 20°C.
• Dit zijn basisdingen die je moet kennen, een rekenblad op de PC of laptop zal ons daar vlot aan meehelpen.

Regels bitterberekeningen

• Licht, bleek bier 5…6 vol %:         18…22 IBU.
• Dubbels     6…7 vol %:         22…30 IBU.
• Tripels     tot 9,5vol %:         30…40 IBU.
• Quadruppels     > 9,5vol %:         36…45 IBU.
• Ook: zoeter compenseren met meer bitter, noteer vooral: Zuur en bitter gaan niet samen, dus bij fruitbieren meestal tussen 16 en 20 IBU.
• Voorbeeld: 100 liter wort voor 5 vol % geven we 100 g hop van 10 % alfazuur.

Dit geeft ongeveer 22 IBU.

• Maken we onze wort zwaarder, dus voor hoger vol %, dan zal het minder bitter zijn!

Voor diezelfde hopgift voor 7,5 vol % is het maar 19 IBU meer, en bij 10 vol %
slechts 14 IBU, niet lineair dus! dat komt omdat de isomerisatie minder vlot verloopt in dikkere wort. Daarom belangrijk dat je suikers maar op einde koken toevoegt.

• Het rekenblad toont vlot de invloed van tijd, wort SG enz. Je leert ermee alles beter begrijpen.

Welke hop en hoelang koken?

• Bitterhoppen: Quasi alle hop heeft aroma.

De een meer dan de ander. Bijv. Target, Magnum, Chinook, Nugget.

• De trend vandaag is meer universele hoppen: dus met minstens 6 tot 10% alfazuur. Is ook kwestie van kost.
• De aromahoppen: Worden vandaag gecombineerd met en zelfs verdrongen door universele hoppen.
• Aromahoppen: Van bloemig tot fruitig en kruidig. Raadplegen catalogen = must, bijv. Brouwland cataloog.
• Gilde: Target (BE) = bitter tot universeel, harsachtig iets fruitig, zelfs kruidig, lijkt wat op Challenger. Hallertau Mittelfrühe (BE): Mild, bloemig, licht fruitig. Fuggles (BE): licht harsachtig, kruidig, fijn aroma.
• Ook veel hopinfo: http://www.wiki-hobbybrouwen.nl/

Hop en dryhopping

• Nog nuttig om weten: in sommige zeer populaire recepten die nochtans tamelijk bitter bier opleveren, wordt soms al bij de aanvang van koken aromahop gebruikt, omdat die toch nog hun invloed hebben op de smaak. (Bijv. WM-tripel). Zij zweren ook bij bellen.
• Dryhopping: Mee opletten: kleine doses, MAX. enkele dagen tot een week! Zo niet: TE harsachtig.
• Bruistablet Dry-hop van Brouwland = Challenger, geef MAX. één tablet op 100 liter en MAX. 2 dagen.
• Neem geen hopsoorten die veel hars bevatten, en eigenlijk is Challenger en ook Target er zo een.

Een bepaald bier nastreven

• Wat is de toegevoegde waarde van een perfect geïmiteerd bier? M.a.w.: MOET dat wel perfect geïmiteerd zijn?
• Uw bier moet een eigen karakter hebben, iets speciaals, dus net iets anders dan die ene of andere tripel, dubbel, Duvel of Westvleteren, met zijn eigen accenten waarbij je iets nog verder accentueert, iets dat toch nog anders is en mogelijks beter is dan het voorbeeld dat je probeerde na te streven.
• Dat iets anders zijn, kan het resultaat zijn van UW werkwijze, installatie, water, moutkeuze, hopkeuze en uw maischprofiel.

Eigenschappen bepaald bier kennen

• Altijd doen: SG meten, laat eerst CO2 ontsnappen, ook kleur inschatten of opzoeken.
• Alcohol % staat op etiket, dus beslag min 0,4.0,5%.
• Aroma’s: Probeer met team ervaren proevers de aroma’s te erkennen, is niet makkelijk.
• Smaak: Ook alle aspecten vastleggen, volmondig? Klopt dit met rest SG? Droog, beendroog, zacht? Kruidensmaak/aroma/flavour? Welke? Zeker?

Mouten: Soms herkennen via kleur en smaak, zeer moutig J/N?, eerder gebrand?, tarwe?

• Ook hier vergelijken met andere bronnen.
• Via brouwerij iets te weten komen? Verrassingen!

Voorbeeld om aan gegevens te geraken
Hieronder een afbeelding van een computerscherm in dispatch van een brouwerij.
Hieruit konden goed de inhoud van de kookketels worden aflezen, alsook hoe alles automatisch gestuurd werd.

Uit een 2e afbeelding konden we nog veel meer leren:

• Dat hun beslag > 24 Brix is, dus geconcentreerd.
• Zeer veel hopsoorten, geen expliciete bitterhop, met de fijnste aroma’s naar onder, dus laatst.
• Dat ze hopbitter “ajusteren” met concentraat.
• Dat hun suiker in kookketel wordt toegevoegd onder vorm van stroop, witte of donkere.
• Aanpassen  pH: naast melkzuur ook Calciumsulfaat
• Ook een weinig (17g) giststimulator: Zinksulfaat (ze hergebruiken slurry vorig brouwsel)
• Zelfs uit de vorm gisttank leer je dat de gist heel veel contact heeft met het wort. (horizontaal, liggend), proeven met CCT = ander bier!
• Dit was bij de Koningin aller tripels.

Gist

• Gist is DE VOORNAAMSTE factor, zonder de oorspronkelijke gist, of een gist met dezelfde benaderende eigenschappen, kom je er niet.
• De “slechtste” gist = veel korrelgisten. Vooral de goedkoopste.
• Vandaag een aanvaardbaar gamma korrelgisten van Fermentis, in grove lijnen:

Fruitig van ++ naar -- : Hoge: T58; S33, WB06, US05, K97. Lage: van + naar --: S23, S189; W34/70.

Kruidig van ++ naar -- : WB06 (ook zwavelig), +/- S04, US05; T58, - S33, K97, geen lager, die zijn nooit kruidig. Je zou lage gisten uitstekend kunnen gebruiken voor hergisting op fles omdat ze zeer goede plakgisten zijn en al koud werken.
Zie www.fermentis.com/FO/pdf/Tips-Tricks.pdf

• Beste gisten = vloeibaar, ontelbare mogelijkheden.
• Wyeast: Zie cataloog. Is wel duur!
• Opkweken uit flesje indien flesje hoofdgist bevat.
• Voorbeelden: Alle trappisten zijn krachtige gisten, Westmalle (fruitig, krachtig)= Westvleteren= Achel, Rochefort in 3 gradaties, zeer zuivere vergisting, Chimay is eerder zwavelig, kruidig als Weizen, Orval bevat echter Brettanomyces van aldaar, perfect bruikbaar voor Orval-like of beter.
• Ook bruikbaar: Brigand (droog, hard) Achouffe, zeer krachtige en kruidige gist. Bios tamelijk universeel.
• Moinette: voor saisons
• Duvel heeft bottelgist zoals veel andere.

Mouten, granen en vlokken
-     Mouten onder 15 EBC: enzymen op overschot.
-    Mouten 15…50 EBC: net genoeg voor zichzelf indien geen caramelmout. bv: München, Amber/Aroma 50.
-     Alle andere mouten en granen moeten “meebollen” op enzymen van pils of pale mout.
-     Tabel met max. % in de storting: zie Cataloog Castle Malting.
Naast een moutige smaak (vooral Pale Ale en Munich), bepalen de mouten:
-     De graad van caramelisatie, de verbrand of roost of toast smaak, soms ook rozijnen, noten.
-     De kleur.
-     De eindvergisting.
Hoe rijker het assortiment aan grondstoffen, hoe complexer de smaak. Ervaring en keuringen hebben geleerd dat complexe smaken en aroma’s vaak hogere scores halen, indien evenwichtig gekozen.

Kleur

• De kleur van bieren:

Kleur                 EBC         Voorbeeld
Bleek /licht blond         6-9         Pils
Blond/geel             9-12         Pils
Goud                 12-20         Pale-Ale
Amber             20-30         De Koninck
Koper             30-45         Orval (30)
Donker koper/bruin         45/70         Rodenbach (50)
Zeer donkerbruin         70-120     Rochefort (80.85)
Zwart (niet doorschijnend)    >120         Guinness

• Het streven naar een kleur mag niet te sterk de smaak benadelen!
• Daarom aangeraden om hoge kleurwaarde te halen uit assortiment diverse mouten en niet door één gebrande mout (smaak/bitterheid kan lang blijven).
• Evenwichtig bekomen hoge kleurwaarde bij streven naar bijv. 80 EBC is combineren van: Munich 15, Amber 50, Aroma 150, Special-B, Chocolademout. Noteer: de ontbitterde 800 EBC chocolademout van Weyermann smaakt bijna even bitter en zeker zo gebrand als de 900 EBC van Dingemans.
• In de moutkeuze om een kleur te bekomen hebben we vrij spel. Dit geeft ons kansen een unieke smaak/ aroma aan onze creatie te geven. Waarom bijv. een Bolleke-like (De Koninck) niet maken met combinatie van Pilsmout, een beetje Munich en wat chocolade-mout? Of een beetje Special-B?
• Noteer: Steeds opletten met overdreven nuances, bijv. let op met teveel Special-B en Cara (120). Zeker de Cara 120 geeft bij teveel die TE veel CARAMEL smaak.
• Voor hele donkere bieren kan het geen kwaad een 30 tot 50 tal EBC te halen uit Clarimalt of uit gekleurde suiker. Zie ook VAW pag 77 nr 2 van 2011: berekenen
• Bleke mouten verkleuren na koken meer dan donkere
• U.S. norm: Lovibond (°L) kleur bij benadering:

EBC = (L x 2,65) – 1,2
Het tonen van kleur via papier of een beeldscherm is niet makkelijk. Beter is het brouwsel te vergelijken met een bekend bier.
Waardevolle informatie over moutsoorten ook op website van Castle Malting:
http://www.castlemalting.com/ kies Nederlands > druk links op prospectus > kies de bovenste.

Waterprofielen
Mineralen in mg/liter volgens merk of gemeente
Bier                     Ca     HCO3     Mg     Na     SO4     Cl
Westmalle                 41     91         8     16     62     26
Orval                     96     287         4     5     25     13
Rochefort                 82     240         10     6     32     17
Chimay                 70     216         7     7     21     21
Achel                     64     157         7     12     28     24
Westvleteren             114    370        10     125     145     139
Gent lev.1                 112     280         14     19     85     37
Gent 2 (Urb)                 90     214         10     26     67     38
Lochristi & Lebbeke         65     169         8     38     63     45 (*)
Eks-Zeveneken-Lokeren         92     >270         10     52     91     86 (**)
(*) = leveringsgebied 3 van TMVW = zowel in Lochristi en in Lebbeke.
(**) = levering vanuit Kluizen. Daknam en stuk Lokeren vanuit Kl.Sinaai

• Wat leren we hieruit?

- Dat ze in de Kempen veel zachter water hebben, zie cijfers Westmalle (club Geel =   ongeveer identisch)
- Onze waters veel gelijkenis vertonen met bv Orval.
- Dat TMVW Gent stelselmatig minder hard water levert. (sedert 6 jaar inlev gebied 3 van hardheid 32 naar gemiddeld 18 gezakt.)
- Dat Westvleteren zilt in z’n water heeft (duinenwinning)
- Dat het water vanuit kluizen ook wat ziltig is.

• Noteer dat hogere zoutcijfers resulteren in iets hoger eind SG en zachter bier.
• Aanpassen = moeilijk, voor veel bieren, omdat we van allerlei mineralen teveel hebben.
• Water berekenen: http://wittepaard.roodetoren.nl/
• Ook met Brouwhulp van dezelfde website.

Bier verbeteren / op punt stellen

• Rekenwerk via PC maakt het ons echt gemakkelijk.
• Beschikbare software / rekenbladen:

- Software: zelfstandig bollende programma’s hebben geen Excel of Open Office nodig = voordeel.
- Confomash van Louis “Hopmans” = goed, niet veel poespas, echter beperkt.
- Brouwvisie van Oscar Moerman:
- zeer volledig, veel mogelijkheden, maar:
- Je moet een heleboel bladen doorzwemmen eer je iets samengesteld hebt. Dat maakt achteraf allerlei aanpassingen doen tijdrovend. Ik krijg er wat van. Ik wil een pak info op één blad zien. Ook is bijv. suikerstort % niet in % van de storting!

• Promash: Amerikaans, niet gratis, zou ook volledig zijn, maar ook hier weer allerlei bladen “doorzwemmen” en veel poespas die je toch bijna nooit gebruikt.
• Andere: Rekenbladen via Excel / Open Office.

- Brouwhulp V4.8.4 werkt vrij juist. Voorspellen eindvergisting ontbreekt nog. Goed in waterbehandeling. Doet je dat stuk beter begrijpen. Nadeel: nog niet alles direct op 1 blad.
- Brouwplanner, huidige versie 5.0. Alles op één blaadje A4, dus samenstellen, veranderen, voorspellen resultaten. Zeer veelzijdig: heeft zowel Brix als Plato als SG.

Bron: Ronnie Baert, Reynaert wijn- en Biergilde.
http://www.reynaertwijnenbiergilde.be